Van het oude Griekenland tot heden wordt geprobeerd het morele gedrag en het menselijk gedrag in de samenleving te begrijpen, beoordelen, bekritiseren en verbeteren. Deze menselijke volharding heeft altijd een gemeenschappelijk doel gehad: het vestigen van een betere levenswijze voor ons allemaal – de samenleving. Dit noemen we "ethiek".
Tegelijkertijd waarin we schetsen wat ethisch is of niet, stellen we gedragsnormen vast die gewoonten, tradities tot codes en wetten worden. Om ervoor te zorgen dat deze gedragingen door iedereen worden nageleefd, hebben veel organisaties de zogeheten ethiek- en complianceprogramma's opgezet. In Brazilië hebben sommige openbare instellingen zelfs een meer volledige naam gegeven, de zogenaamde integriteitsprogramma's.
Deze vooruitgang vond plaats ten koste van de corruptieschandalen die vooral de Verenigde Staten teisterden vanaf het jaar 2000 met de Enron-zaak en later grote Europese bedrijven troffen tot aan Brazilië met de mensalão en operatie Lava Jato.
De resultaten van deze onderzoeken waren zeer vergelijkbaar, bedrijven betaalden uiterst zware boetes, leidinggevenden, partners en zelfs raden werden ontslagen, aangeklaagd en gearresteerd, naast de onmetelijke schade aan het imago en de reputaties die voor altijd in boeken, artikelen, kranten, films en andere media zijn vastgelegd. Zelfs als de betrokken bedrijven van rechtsvorm en adres zijn veranderd, zullen ze altijd herinnerd worden door de gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden. Het digitale geheugen vergeeft niet, het is eeuwig.
Aan de positieve kant moesten deze grote bedrijven de zogeheten ethiek- en complianceprogramma's (of integriteit) opzetten, deze programma's omvatten de toepassing van verschillende elementen zoals de implementatie van interne controles en voortdurende educatie over ethiek, wetten, codes en gedragsnormen die door de samenleving als geheel worden verwacht. Naast het waarborgen van de effectiviteit van de contractuele en juridische verplichtingen tussen alle betrokken partijen, zijn aanvullende elementen geïmplementeerd, zoals continu risicobeheer op het gebied van corruptiebestrijding, processen om belangenconflicten te voorkomen, audits, onafhankelijke meldkanalen en voortdurende onderzoeken om de hoogste normen van integriteit te waarborgen.
Aan de andere kant, is niet alles rozengeur en maneschijn! De getroffen door deze processen reageerden en net als in Italië met de "schone handen" operaties, hadden degenen die bij de Lava Jato-operatie betrokken waren hun tegenslag. Ondanks de vooruitgang richting meer ethische gedragsnormen, was wat de afgelopen jaren werd gezien een versoepeling van het strafproces en nieuwe onderzoeksinitiatieven. Executives en politieke entiteiten kregen lichtere straffen of werden zelfs vrijgesteld, evenals aanklagers werden vervolgd en/of verlieten het parket.
Om dit verhaal aan te vullen, hebben de recente beslissingen van de nieuwe Amerikaanse regering ook bijgedragen aan de verzwakking van de strijd tegen corruptie. Door beslissing van de Amerikaanse president, een van de belangrijkste wetten die het onderzoek naar overheidscorruptie wereldwijd hebben gestimuleerd, de Foreign Corrupt Practices Act (FCPA), werd een verzoek ingediend om de werking ervan op te schorten, gekoppeld aan een richtlijn aan het Amerikaanse ministerie van Justitie om de onderzoeken tegen bedrijven en individuen te stoppen.
Bovendien, vanwege het bovenstaande, hebben we de groei gevolgd van een situatie waarin veel bedrijven de integriteitsprogramma's niet meer serieus nemen. We hebben verschillende bedrijven gezien met integriteitsprogramma's zonder enige effectiviteit, alleen om het bedrijf te laten zeggen dat ze iets hebben of zelfs alleen om deel te nemen aan aanbestedingen, maar in de praktijk is er niets. Ofwel, opnieuw de koppeling van integriteit aan de juridische afdeling, evenals de juniorisering van het leiderschap van integriteit om alleen aan de commerciële belangen van de bedrijven te voldoen. Bedrijven willen niet dat de verantwoordelijke voor integriteit aan tafel zit, maar dat deze slechts een "volgzame ondergeschikte" is.
Wat zijn de effecten van deze tegenslag op de integriteitsprogramma's van bedrijven en hoe groot de impact nog is, is nog onzeker. De beschermers van deze programma's, bekend als "compliance officers" of compliance executives, zijn verbijsterd en velen verwijzen naar de huidige tijden als moeilijke tijden of zelfs als "vreemde" tijden. Bovendien is de steun van het Topmanagement echt afgenomen. Als deze tegenslag nog niet genoeg was, zien we ook de aanval op een reeks andere programma's die ook de ethiek van het leven betreffen, zoals het annuleren van programma's over diversiteit en inclusie of programma's over duurzaamheid zoals ESG.
In dit scenario ontstaan twijfel, onzekerheid en de angst voor achteruitgang. In eerste instantie is het mogelijk dat sommige bedrijven de nieuwe trend snel overnemen door reorganisatie, juniorisering of zelfs het verminderen van dergelijke ethiek- en complianceprogramma's, duidelijk demonstrerend dat ze dit niet uit principe of waarden deden, maar uitsluitend uit plichtsgetrouwheid.
Echter, anderen moeten een bepaald patroon handhaven omdat ze hebben begrepen dat een integriteitsprogramma veel meer is dan het naleven van wetten. Een bedrijf met de hoogste normen van gedrag heeft veel te winnen, naast de reputatie en het imago, willen al zijn ecosysteem van leveranciers, partners, klanten en vooral medewerkers een betere, meer ethische levenswijze. In deze integere omgeving zijn de relaties sterker en transparanter, zijn de resultaten steviger en is er zonder twijfel een geheel dat wil dat dit bedrijf slaagt.
En voor degenen die niet geloven in ethiek, compliance of integriteit, degenen die alleen geloven in geld verdienen en het overleven van de slimste, is een herinnering nodig:
Eerstens, elke beweging is pendelend, alles wat gaat, komt ook terug. Vandaag de dag leven we in een periode van aanvallen op ethische beginselen, reeds begrepen, beoordeeld, verfijnd en getest. Het is niet langer nodig om te bewijzen dat corruptie schadelijk is voor het welzijn van iedereen. Daarom, wees voorzichtig, deze pendel zal terugkeren. Vooral wanneer nieuwe en grotere schandalen van publieke en private corruptie opnieuw beginnen op te duiken. De samenleving is moe van bedrogen worden.
Ten tweede hoeft de derde wet van Newton niet meer bewezen te worden, elke actie heeft een gelijke en tegengestelde reactie. Deze poging om de behaalde vooruitgang ten gunste van de samenleving te ontmantelen, veroorzaakt tegenstand die binnenkort een tegenkracht zal worden. Promotores, rechters, compliance executives, ethiekadvocaten, duurzaamheidsexperts, raadsleden en anderen zijn niet stilgezeten, ze reflecteren, zelfs tegen hun zin, op zoek naar een oplossing die zal komen. Hoe zegt de zin "achèer Compliance slecht, probeer niet Compliance" Helaas nemen veel bedrijven dit risico. Ze gooiden een munt omhoog en hopen dat de munt niet op de grond valt.
Derde, voor degenen die al de schandalen van talloze publieke en private bedrijven betrokken bij corruptie hebben gezien en meegemaakt, mensen die zijn gearresteerd en veroordeeld, bedrijven en gezinnen die zijn vernietigd en een eeuwige slechte reputatie hebben, weet dat het versoepelen van al deze programma's een enorm risico met zich meebrengt. Voor die bedrijven die waarde hechten aan goed bestuur en voor die raden van bestuur die na rampen de scherven moesten bijeenrapen, is er een les geleerd of zal er over enkele jaren een andere les nodig zijn.
Enfin, voor iedereen die ethiek als principe heeft, niet als verplichting, is het tijd voor veerkracht, het is zeker dat het kaf en het koren binnenkort gescheiden zullen worden. Tot dan zal het nodig zijn om zonder wind te roeien, geduld te hebben, standvastig te blijven en niet achteruit te gaan, want uiteindelijk betaalt integriteit zich uit.
