Bij Aeroflex, de industrie uit Paraná in de maakindustrie, werd een eenvoudige PVC-buis een symbool van transformatie. Geïnstalleerd door een medewerker om te voorkomen dat een ijzeren staaf weggleed en ongelukken veroorzaakte, werd het aangepaste apparaat een referentie. Ali, dergelijke initiatieven blijven niet onopgemerkt en worden publiekelijk gevierd via de "Veiligheidster", een proces dat is opgezet om degenen te erkennen die praktische ideeën aandragen om de fabriek veiliger te maken. In 15 maanden zijn tientallen oplossingen geïmplementeerd — sommige zonder kosten, maar met een grote impact. Veiligheid wordt hier niet meer gezien als kosten of als regel. Het is een waarde, iets dat we moeten naleven, zelfs wanneer niemand kijkt, zegt Marcelo Arice, coördinator EHS (afkorting voor milieu, gezondheid en veiligheid) van het bedrijf.
Aeroflex is een fabrikant van aerosolsystemen gevestigd in Curitiba (PR), en haar ervaring weerspiegelt een groeiende beweging in de Braziliaanse industrieën: de integratie van continue verbeteringsinstrumenten als strategie voor het voorkomen van ongevallen. Een van de pijlers van dit proces is de lean management, een aanpak die gericht is op het efficiënter maken van het werk, door overtolligheden te elimineren en zich uitsluitend te richten op wat waarde toevoegt. Het debat krijgt meer adem met de Werelddag voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk, gevierd op 28 april, die parallel loopt aan de Nationale Campagne voor Preventie van Arbeidsongevallen (Canpat 2025), gelanceerd in april door het Ministerie van Arbeid en Sociale Zaken.
Het onderwerp is dringendgegevens van de federale overheidZe laten zien dat Brazilië in 2023 alleen al meer dan 732.000 gevallen van arbeidsongevallen en -gerelateerde ziekten heeft geregistreerd. Van deze kwamen 2.780 terecht in de dood en meer dan 6.300 in blijvende invaliditeit. Een onderrapportage verhindert nog steeds een volledig beeld. De economische impacten worden geschat op meer dan R$ 400 miljard per jaar, wat overeenkomt met tot 4% van het nationale Bruto Binnenlands Product (BBP), volgens het Statistisch Jaarboek van Arbeidsongevallen van het Ministerie van Sociale Zekerheid.
Voor specialisten is het belangrijker dan formele protocollen om een veiligheidscultuur te cultiveren, en op dat punt krijgen methodologieën zoals de 5S, de basis van lean management, een prominente rol.
Organisatie, perceptie en verbondenheid
De adviseur Edison Medeiros, specialist in Lean management en adviseur bij Gemba Group, vergelijkt de zorg voor werknemers met de zorg die men heeft voor een klein kind. "Als er een tafel met een hoek is, helpt het niet om tegen haar te zeggen dat ze haar hoofd niet moet stoten. Het is nodig om de risicovolle situatie weg te nemen. En bij volwassenen is het hetzelfde," zegt hij. Volgens hem is de eerste stap het structureren van de omgeving om te voorkomen dat de fout zich voordoet. De 5S helpt precies hiermee. Wanneer je het onnodige verwijdert, de ruimte organiseert en routines standaardiseert, vermindert het ongevallen en verbetert het de fysieke en mentale gezondheid.
De methodologie, ontwikkeld in Japan, omvat vijf pijlers: gebruik, ordening, netheid, standaardisatie en zelfdiscipline. Gaat verder dan het uiterlijk, omdat het rechtstreeks invloed heeft op de ergonomie, de circulatie, de zichtbaarheid en het gedrag. "Veel beroepsziekten beginnen wanneer de medewerker zich herhaaldelijk moet bukken, voorwerpen buiten bereik moet zoeken of moet omgaan met onzichtbaar vuil, zoals stof en schimmels," zegt Edison.
Brasílio da Silva, gespecialiseerde adviseur met 30 jaar ervaring en werkzaamheid in arbeidsveiligheid, versterkt het argument. Wanneer je begint met het verzorgen van de basis — zoals het markeren van een stopcontact, het dichten van een gat in de vloer of het verwijderen van een blootliggende draad — begin je een proces dat de manier waarop iedereen de omgeving ziet, verandert. Veiligheid begint met het zichtbare, maar transformeert het onzichtbare: de cultuur. Voor hem is de veiligheidscultuur de basis waarop het risicobewustzijn wordt opgebouwd.
Maar om te functioneren, mag de methode niet worden opgelegd. "Sense betekent begrip. De persoon moet weten waarom hij het doet, begrijpen dat het hem beschermt. Anders zal hij het alleen uitvoeren als de manager kijkt," voegt Edison toe. Hij stelt dat bedrijven die een veiligheidscultuur willen implementeren, begrip moeten bevorderen en een gevoel van verbondenheid moeten creëren: "Wanneer de medewerker zich verzorgd voelt, zorgt hij terug."
Eenvoudige acties, blijvende effecten
Bij Aeroflex wordt de lean manufacturing geïmplementeerd in samenwerking met Gemba Group, een adviesbureau dat gespecialiseerd is in Lean management, continue verbetering en professionele ontwikkeling. Sindsdien is de veiligheidssector van een bijrol naar de hoofdrol gegaan. "Vandaag hebben we zeven commissies, waaronder de 5S-commissie en de Veiligheidswachters-commissie. Alle medewerkers nemen aan een van hen deel. Het doel is om de verantwoordelijkheid voor veiligheid te delen," legt Marcelo Arice, EHS-coördinator bij Aeroflex, uit.
Hij noemt andere voorbeelden van verbeteringen voorgesteld door de werknemers zelf. Een elektricien heeft de helderheid van een gebied met 40% verhoogd door de melkachtige acrylpanelen van de armaturen te vervangen door transparante. Een productieleider heeft afgekeurde kooien aangepast om vaten veiliger te vervoeren. Zelfs de koffiejoggen stelde aanpassingen voor in de organisatie van de koffiehoek om een eenvoudig proces van koffiezetten te verbeteren en kortsluitingen te voorkomen.
Het doel van veiligheid is waarde — en niet alleen verplichting — staat centraal in de verandering. "Wij werken met risicoperceptie, iets dat varieert tussen mensen. Sommige mensen zijn onbewust onveilig en beseffen niet dat ze in een risicovolle situatie verkeren. De focus ligt nu op het gelijkmaken van die perceptie," zegt Marcelo. Hij benadrukt dat kritieke gebieden, zoals logistiek en heftruckbediening, gerichte trainingen krijgen om aandacht en veilig gedrag te ontwikkelen.
Brasílio stemt ermee in en herinnert eraan dat een van de grote moeilijkheden in bedrijven juist het ontbreken van gedeeld inzicht is. Iedereen zorgt voor zijn eigen vierkant, maar echte veiligheid vereist dat iedereen risico's kan herkennen en communiceren wat ze waarnemen. Dat is corporate citizenship.
Management- en leiderschapssystemen door voorbeeld
Naast individuele acties heeft de veiligheidscultuur structuur nodig. Brasílio pleit voor de adoptie van managementsystemen gebaseerd op internationale normen zoals ISO 45001, die processen organiseert en beslissingen begeleidt op basis van gegevens. Een bedrijf dat risico's in kaart brengt en indicatoren bewaakt, heeft veel meer kans om preventief te handelen. En het kan zelfs bureaucratische stappen vermijden die wettelijk vereist zijn, zoals het Risicobeheerplan (PGR). Dit toont aan dat management en veiligheid hand in hand gaan, legt de adviseur uit.
Volgens hem zien veel bedrijven veiligheid nog steeds als een uitgave, niet als een investering. Toch blijft één ernstig incident voldoende om te begrijpen dat preventie goedkoper is, benadrukt Brasílio. Hij pleit ervoor dat effectieve trainingen, betrouwbare gegevens en actieve luistervaardigheden worden gebruikt om leiderschap bewust te maken. "De leider moet het eerste zijn dat het goede voorbeeld geeft. Macht wordt opgelegd door de functie, maar autoriteit wordt verdiend door gedrag," benadrukt hij.
Voor Edison definieert de consistentie tussen discours en praktijk ook de cultuur. Het heeft geen zin te zeggen dat veiligheid op de eerste plaats komt als de kleedkamer vervallen is of de kantine onhygiënisch is. Het is nodig om deze waarde om te zetten in zichtbare acties.
De verplichting voor cultuur
Apesar dos desafios, os três especialistas são unânimes: há avanço. “Já existem empresas com cultura de segurança bem consolidada. Elas começaram há anos, com ações simples, e persistiram”, afirma Edison. Para Brasílio, o Abril Verde pode ajudar a acelerar esse processo.
Brasílio também alerta para a evolução da legislação, que agora inclui temas como assédio, riscos psicossociais e saúde mental. “As doenças mentais vão ultrapassar as físicas nos próximos anos, segundo a Organização Mundial da Saúde, e o ambiente de trabalho precisa acompanhar essa realidade.”
Além disso, Brasílio e Edison defendem que o cuidado com o trabalhador deve ir além dos portões da empresa. “Funcionário que sabe que está seguro, trabalha melhor; mas também precisa ir para casa bem, estar com a família. Isso também é cultura”, afirma Edison. Brasílio complementa: “A segurança reflete-se no lar. O colaborador que usa óculos para furar a parede da fábrica não deveria subir numa cadeira instável para fazer o mesmo em casa”.
No fim, a mudança não depende só de normas ou treinamentos, mas de uma virada de chave na forma como se enxerga o trabalho. “Levar a sério a segurança no trabalho é o que você faz quando ninguém está te olhando”, diz Marcelo. É esse o nível de maturidade que a indústria brasileira ainda busca e que começa com pequenas atitudes, repetidas todos os dias, até que virem cultura.
