Opgericht in 2004 en herzien in 2016, de Innovatiewet (Wet 13.243) heeft als belangrijkste functie het creëren van een veilige omgeving voor samenwerking tussen bedrijven, onderzoeksinstellingen en de overheid. Meer dan slechts een set regels, vertegenwoordigt de wetgeving een strategie om ervoor te zorgen dat Brazilië kennis kan omzetten in economische ontwikkeling en effectievere openbaar beleid.
Voor de juridische adviseur van de Stichting voor Ontwikkeling van Onderzoek in de Agribusiness (Fundepag), mede-oprichter van Silva Ribeiro Advogados Associados, doctor en master aan de PUC/SP en docent Civiel Procesrecht aan de PUC-SP/COGEAE, Leonardo Ribeiro, staat de wet een solide en veilige samenwerking toe tussen verschillende actoren, zoals overheidsinstanties, publieke onderzoeksinstellingen, particuliere bedrijven en organisaties uit de derde sector, zodat iedereen kan zoeken naar innovatieve oplossingen.
Volgens de advocaat is een van de verdiensten van de wet het doorbreken van het nog steeds gangbare idee dat contracten met de overheid altijd onevenwichtig en bureaucratisch zijn. Er is een zekere angst bij particuliere instellingen om zich aan te sluiten bij de overheid. De logica die men hanteert, en die onjuist is, is dat deze samenwerkingen onredelijke clausules met zich meebrengen. De Innovatiewet gaat niet uit van die premisse, integendeel, zij creëert juridische instrumenten die een meer evenwichtige, meer horizontale relatie mogelijk maken.
Ja, de procureur van de staat São Paulo, coördinator van het thematisch centrum voor intellectueel eigendom en innovatie van de PGE/SP, meester in economisch recht, doctor (Ph.D.) in bestuursrecht, Rafael Carvalho de Fassio, benadrukt dat innoveren meer is dan een concurrentievoordeel: het is een noodzaak. Innovatie is niet iets dat we doen omdat het leuk is. Innoveren is een overlevingsstrategie. Voor het bedrijf is het wat het in staat stelt op de markt te blijven; voor de staat is het een instrument voor groei en ontwikkeling.
Fassio herinnert eraan dat de wetgeving is ontstaan naar aanleiding van de perceptie dat het traditionele bestuursrecht geen geschikte mechanismen bood voor samenwerkingen gericht op innovatie. Bijna niets wat in de wet staat, was eerder onmogelijk te doen. Wat ze heeft gedaan, is het vergemakkelijken, vereenvoudigen en juridische zekerheid bieden, als een reactie op de inefficiëntie van de traditionele staatswegen, merkt hij op. Voor hem is de belangrijkste premisse van de wetgeving juist de samenwerking. Niemand groeit alleen. De private sector heeft de intellectuele kapitaal van publieke instellingen nodig en de staat heeft de investering en de wendbaarheid van bedrijven nodig. De innovatiewet probeert dit samenzijn te vergemakkelijken.
In de praktijk is de eerste stap voor een bedrijf dat wil innoveren het identificeren van de pijn die opgelost moet worden, of het nu gaat om een product, een dienst of een proces. Vanaf dat moment staat de wetgeving het toe om samenwerkingsverbanden aan te gaan met openbare of private onderzoeksinstellingen. "Het belangrijkste is dat al deze actoren beschikbaar zijn en dat de wet de mechanismen biedt zodat de samenwerkingen veilig kunnen plaatsvinden," zegt Leonardo Ribeiro.
Deze samenwerkingen kunnen oplossingen opleveren die, naast het voldoen aan de marktvraag, worden omgezet in gedeeld intellectueel eigendom, wat bijdraagt aan het genereren van inkomsten, het versterken van het wetenschappelijke ecosysteem en het ten goede komen aan de samenleving.
Controles en juridische zekerheid
Hoewel het meer flexibiliteit biedt, voorziet de Innovatiewet ook in controle- en monitoringsmechanismen. "Ze stelt kant-en-klare juridische instrumenten voor om de partnerschappen te formaliseren. Er is juridische controle, controle van de uitvoering, gedurende de looptijd van de partnerschap, en in geval van gebruik van publieke middelen, de verantwoording," legt Ribeiro uit.
Volgens de procureur is controle een gevoelig onderwerp, vooral in de publieke administratie. De publieke bestuurder, uit angst voor aansprakelijkheid, vermijdt vaak innovatieve wegen en herhaalt bekende praktijken. De wet helpt deze angst te verminderen door juridische zekerheid te bieden voor meer gedurfde acties.
De uitdaging, volgens de specialisten, is cultureel. Het is nodig om intellectuele nederigheid te tonen. Het bedrijf moet de waarde erkennen van de kennis die in de publieke sector aanwezig is en de staat moet het belang begrijpen van particuliere investeringen in onderzoek. De Innovatiewet dient precies om deze uitwisselingen op een rechtvaardige, efficiënte en veilige manier mogelijk te maken, zegt Fassio.
Intelligentie artificiële en innovatie: een onvermijdelijke convergentie
De recente popularisering van kunstmatige intelligentie (AI), vooral met tools zoals ChatGPT, heeft de discussie over innovatie dichter bij het publiek gebracht dat voorheen niet in deze context betrokken was. Voor de specialisten kan deze beweging doorslaggevend zijn om het begrip van het belang van de Innovatiewet te vergroten.
"De kunstmatige intelligentie is veel dichter bij ons gekomen. Toen ChatGPT werd gedeeld, begon iedereen te discussiëren over de impact van deze technologie op de gezondheid, de werkgelegenheid, het recht en de journalistiek. Dit debat is uit de academische wereld gestapt en maakt deel uit van het dagelijks leven. Dit helpt degenen die niet traditioneel betrokken zijn bij innovatie te begrijpen hoe sterk deze vooruitgang ons leven direct beïnvloedt," legt Fassio uit.
Volgens de procureur beginnen bedrijven en instellingen, zodra ze merken dat technologieën zoals AI al de manier waarop mensen werken en beslissingen nemen veranderen, met meer interesse juridische instrumenten te zoeken die het mogelijk maken innovatieve projecten te realiseren, en op dat punt speelt de Innovatiewet een essentiële rol.
Leonardo Ribeiro, die het onderwerp ook op academisch niveau onderzoekt, deelt dezelfde visie. "Kunstmatige intelligentie is innovatie in de aderen. Het is gekomen om onze relatie met de wereld, met onze banen en met alles wat we doen, te revolutioneren," zegt hij. Hoewel we volgens de advocaat nog steeds te maken hebben met wat men noemt "zwakke kunstmatige intelligentie", dat wil zeggen, systemen die gespecialiseerd zijn in specifieke taken zonder autonomie of bewustzijn, is het transformerend potentieel al duidelijk zichtbaar. Wanneer we overstappen op sterke kunstmatige intelligentie, dan zal het echt een revolutie zijn. Vandaag de dag worden taken die een mens dagen zouden kosten, in seconden opgelost. Maar het is belangrijk om deze tool goed te gebruiken, want het verandert werkelijk alles.
Volgens de experts is kunstmatige intelligentie niet alleen een bondgenoot van innovatie, maar zal ze steeds centraler staan in onderzoeks-, ontwikkelings- en beleidsvormingsprocessen. "Zij zal een zeer belangrijke partner zijn voor degenen die willen innoveren, zowel in de publieke als in de private sector," voorspelt Ribeiro.
Intellectueel eigendom, rechtszekerheid en balans tussen de partners
Een van de meest gevoelige onderwerpen als het gaat om innovatie is het beheer van intellectueel eigendom. Volgens Rafael Fassio is het precies op dit punt dat de Innovatiewetgeving belangrijke vooruitgang boekt, door duidelijke regels te bieden om creaties te beschermen en een rechtvaardige verdeling van de rechten tussen de betrokkenen te waarborgen.
Wanneer we het hebben over intellectueel eigendom, spreken we over de bescherming van een creatie die vaak het resultaat is van samenwerking tussen twee of meer partijen, of het nu publieke of private instellingen zijn of beide. De Innovatiewet stelt proportionele criteria vast, gebaseerd op wat elke partij heeft bijgedragen, of het nu financiële middelen, technische kennis of infrastructuur betreft, legt de procureur uit.
Bovendien benadrukt hij dat de onderhandelingen vanaf het begin vertrouwelijkheidsclausules moeten bevatten. Het is belangrijk dat de partijen bij het begin van de onderhandeling een geheimhoudingsovereenkomst ondertekenen. Dit beschermt zowel het publiek als het privé en stelt een eerlijker gesprek mogelijk, waarbij eventuele bedrijfs- of strategische geheimen die bij het proces betrokken kunnen zijn, worden beschermd.
Leonardo Ribeiro benadrukt dat dit soort bescherming niet alleen legitiem is, maar ook noodzakelijk, zelfs voor de publieke sector. Er was een oud vooroordeel dat de staat niet met vertrouwelijke informatie mocht werken, omdat alles wat ze doet openbaar zou moeten zijn. Maar dat is een misvatting. Wanneer de overheid betrokken raakt bij innovatie, is het normaal dat ze strategische gegevens moet beschermen totdat het project rijp is.
Outro paradigma que a lei ajuda a romper é acerca da ideia de que o Estado deve sempre deter a maior parte ou a totalidade dos direitos sobre os resultados de uma parceria. De logica is nu horizontale onderhandeling, waarbij geen automatische voorrang is van de staat boven de private partner, en ieder ontvangt naar gelang zijn inspanning.
Volgens de specialisten staat de wetgeving toe dat de volledige intellectuele eigendom bij de private partner blijft, wanneer dat zinvol is. "De wet erkent dat elk project zijn eigen bijzonderheden heeft. Ze autoriseert dat de verdeling wordt aangepast aan de realiteit van de samenwerking, zonder algemene dwangmaatregelen," verduidelijkt Fassio.
Transparantie is ook een belangrijke pijler voor het succes van deze samenwerkingen. Na het voltooien van de creatie en het op de markt brengen, is het essentieel om een voortdurende uitwisseling van informatie tussen de partners te behouden. Uiteindelijk wordt intellectueel eigendom omgezet inroyaltiesEn iedereen moet weten wat er wordt gedaan met het ontwikkelde product of de technologie. Zonder dit kunnen de relaties verslechteren en zelfs leiden tot complexe juridische geschillen, benadrukt de procureur.
Evenzo voegt Ribeiro eraan toe dat de Innovatiewet garandeert dat de publieke onderzoeker ook kan profiteren van de vruchten van zijn werk. Zij stelt duidelijk de mogelijkheid van vergoeding, verdeling vanroyaltiesen commerciële exploitatie, zowel voor de publieke als voor de private entiteit.
De verandering in cultuur die de wet stimuleert, waarbij wederzijds vertrouwen, rechtszekerheid en de erkenning van proportioneel inspanning worden gewaardeerd, is volgens de specialisten een belangrijke stap richting een vruchtbaarder omgeving voor innovatie in Brazilië.
Onbekendheid en bureaucratie belemmeren nog steeds de toepassing van de Innovatiewet
Naast de juridische en institutionele obstakels vormen twee centrale hindernissen nog steeds een belemmering voor de volledige effectiviteit van de Innovatiewet in Brazilië: het gebrek aan kennis bij de betrokken actoren en de overmatige bureaucratie die de publieke sector doordringt.
Er is zowel bij het publiek als bij universiteiten en onderzoeksinstellingen een gebrek aan kennis. Vaak, wanneer we de wet presenteren tijdens lezingen, zijn mensen verrast; "Wow, kunnen we dat allemaal doen?", vertelt Fassio. Volgens hem onthult deze verwarring een diepe kloof in de communicatie van de wetgeving en in de praktische toepassing ervan door de openbare ambtenaren.
De bureaucratie, op haar beurt, stelt zich ook op als een terugkerende belemmering. De zogenaamde "pen-tekort", de besluiteloosheid veroorzaakt door de angst van overheidsbestuurders om te innoveren zonder duidelijke juridische ondersteuning, zorgt ervoor dat veel administraties blijven werken met dezelfde instrumenten als altijd, zelfs wanneer deze verouderd blijken te zijn. "De manager geeft de voorkeur aan wat hij kent, wat hij al 20 jaar doet, in plaats van het risico te lopen verantwoording af te leggen voor iets nieuws," legt Fassio uit.
Om dit scenario te proberen te omzeilen, bieden initiatieven zoals de Toolkit van de Juridische Kader voor Wetenschap, Technologie en Innovatie, ontwikkeld door het Openbaar Ministerie van São Paulo, praktische oplossingen aan. Met het voorstel om te vereenvoudigen, verzamelt het project sjabloondocumenten en stapsgewijze richtlijnen voor de veilige toepassing van de juridische instrumenten die in het wettelijke kader zijn voorzien, en fungeert het als een soort "juridische tutorial" voor overheidsfunctionarissen.
We begonnen met 10 documenten in 2021, inmiddels hebben we er 12 en zullen we uitbreiden naar 15. Het is een project dat een nationale referentie is geworden en wordt gebruikt door andere staten en instellingen, benadrukt de procureur. Het initiatief wordt ook geïnternationaliseerd met tweetalige versies (Portugees-Engels en Portugees-Spaanse), met steun van de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank (IDB) en Brasil Lab.
Toch zijn er structurele obstakels die de uniformiteit van procedures bemoeilijken. Zoals advocaat Leonardo Ribeiro herinnert, is er een aanzienlijke discrepantie tussen de instrumenten die in verschillende overheidsniveaus worden gebruikt. Hoewel de Toolkit veel wordt gebruikt in São Paulo, blijven op federaal niveau verschillende, meer complexe modellen bestaan die niet rechtstreeks communiceren met de staatsmodellen.
Deze normatieve divergentie leidt uiteindelijk tot juridische onzekerheid voor publieke en private entiteiten die samenwerkingsverbanden willen aangaan op het gebied van wetenschap, technologie en innovatie. Hoe meer vooraf goedgekeurde modellen we hebben, hoe beter. Dit brengt zekerheid zowel voor de uitgavenbeheerder als voor de ondernemer die wil investeren, benadrukt Ribeiro.
Funderingen voor ondersteuning als strategische schakel
Aanwezig in diverse innovatieprojecten vervullen de ondersteuningsstichtingen, zoals de Fundepag, een strategische rol door het uitvoeren van de acties, het aannemen van personeel en het beheren van middelen op een snellere wijze dan de directe administratie.
"De instellingen die steunfondaties hebben, zijn juist degenen die de wet het meest naleven. Dit is een empirische vaststelling, geen mening," benadrukt Fassio. De werking van de fundamenten maakt het mogelijk om de traagheid van traditionele administratieve processen gedeeltelijk te omzeilen, vooral op gebieden zoals bevoorrading en financieel beheer van projecten.
Desalniettemin moeten zowel de vertegenwoordigers van de publieke sector als die van de private sector hun verwachtingen aanpassen. De ondernemer moet begrijpen dat, bij het contracteren met de staat, het niet mogelijk is om de regels van de private sector op te leggen. Er is een set specifieke normen die gelijkheid en controle waarborgen, aldus Ribeiro. Voor hem is de zoektocht naar een middenweg, met meer begrip en flexibiliteit van beide partijen, noodzakelijk om de samenwerkingen te ontgrendelen.
Hoewel de vooruitgang echt is, ligt er nog een lange weg voor ons. De uniformisering van juridische opvattingen, de grotere verspreiding van modellen zoals de Toolkit en de versterking van de ondersteuningsstichtingen zijn essentiële onderdelen om Brazilië een meer gunstige omgeving voor innovatie te maken. "Innovatie is iets snel. En de publieke sector heeft vaak niet de structuur om dat tempo bij te houden. Daarom is het beter voor iedereen als we meer juridische instrumenten klaar en veilig hebben," concludeert Leonardo Ribeiro.
