In het huidige geopolitieke landschap is cyberoorlogvoering een centraal onderdeel geworden van conflicten en geschillen tussen landen. Staten gebruiken offensieve cyberoperaties voor spionage, sabotage en politieke beïnvloeding op wereldwijde schaal.
Aanvallen gecoördineerd door overheden – vaak via geavanceerde groepen die bekend staan als APT's (advanced persistent threats) – zijn in verfijning en reikwijdte geëvolueerd. Deze context van wereldwijde cyberdreigingen heeft een directe impact op de digitale veiligheid van Brazilië, stelt strategische sectoren bloot aan aanzienlijke risico's en vereist reacties die passen bij het technische niveau van de tegenstanders.
Evolutie van cyberoorlogvoering in het mondiale scenario
In de afgelopen twee decennia is cyberoorlogvoering geëvolueerd van een geïsoleerd fenomeen tot een wereldwijde pandemie. Een belangrijk keerpunt markeerde deze verschuiving: de NotPetya-aanval in 2017, een malware met een voor die tijd ongekende vernietigende kracht, die een nieuw tijdperk van cyberoorlogvoering inluidde.
Sindsdien hebben traditionele conflicten een sterke digitale component gekregen: zo omvatte de Russische campagne in Oekraïne een reeks cyberaanvallen op elektriciteitsnetten, communicatiesystemen en overheidsinstanties, terwijl hacktivisten en criminele groeperingen zich aansloten bij staatsbelangen. De integratie tussen conventionele en digitale oorlogsvoering is duidelijk geworden en de grenzen tussen staatsaanvallen en veelvoorkomende cybercriminaliteit zijn vervaagd.
De belangrijkste statelijke actoren in de wereldwijde cyberoorlogvoering zijn onder andere China, Rusland, de Verenigde Staten, Iran en Noord-Korea. Elk van hen maakt gebruik van specifieke strategieën: cyberespionage om industriële en overheidsgeheimen te stelen, sabotage tegen kritieke vijandelijke infrastructuur en beïnvloedingsaanvallen (zoals inbraken gevolgd door lekken van vertrouwelijke gegevens om politieke processen te verstoren). Een zorgwekkend kenmerk is de groeiende samenwerking (of tolerantie) tussen staten en criminele organisaties.
Voorbeelden hiervan zijn ransomwarebendes die gevestigd zijn in landen die er niet streng tegen optreden en die financiële afpersing gebruiken om strategische schade aan te richten. In 2021 legde de ransomwareaanval op Colonial Pipeline in de VS (toegeschreven aan een Russischtalige groep) het gebrek aan paraatheid van infrastructuurbedrijven op dergelijke bedreigingen bloot. Deze aanvallen op kritieke infrastructuur leveren de aanvallers bekendheid en vaak financieel voordeel op, waardoor ze steeds frequenter en geavanceerder worden.
De groeiende invloed van China
China heeft zich ontwikkeld tot een van de meest invloedrijke en actieve cybermachten. Recente rapporten wijzen op een agressieve uitbreiding van Chinese digitale spionageactiviteiten wereldwijd. In 2024 was er een gemiddelde toename van 150% in inbraken uitgevoerd door hackers die banden hadden met China, waardoor organisaties in vrijwel elke sector van de economie werden getroffen. Alleen al in 2024 werden zeven nieuwe Chinese cyberspionagegroepen geïdentificeerd, waarvan vele gespecialiseerd zijn in specifieke sectoren of technologieën.
Cybercampagnes van Chinese hackers hebben een wereldwijde reikwijdte en ontzien Latijns-Amerika niet. Onderzoek wijst uit dat in 2023 de meeste cyberaanvallen in Latijns-Amerika afkomstig waren van agenten die banden hadden met China en Rusland.
Deze gecoördineerde inspanning weerspiegelt niet alleen geopolitieke doelstellingen (zoals het monitoren van diplomatieke standpunten of buitenlandse investeringen), maar ook economische belangen. Brazilië is bijvoorbeeld momenteel de grootste bestemming voor Chinese investeringen in Latijns-Amerika, met name in energie, telecommunicatie en mijnbouw. Toevallig (of niet) is de cyberespionage vanuit China tegen Braziliaanse doelwitten toegenomen, vergelijkbaar met wat is waargenomen in andere regio's met hoge Chinese investeringen, zoals landen die deelnemen aan het Belt and Road Initiative – een samenwerkingsverband tussen landen uit Azië, Europa, Afrika en Latijns-Amerika.
Impact van wereldwijde bedreigingen in Brazilië: strategische sectoren onder vuur.
Verschillende strategische sectoren in Brazilië hebben al te kampen met pogingen tot inbraak door kwaadwillende buitenlandse actoren, of het nu gaat om groepen die door landen worden gesteund of om geavanceerde criminele organisaties. De belangrijkste vectoren zijn gerichte phishingcampagnes, geavanceerde malware die in kritieke netwerken wordt ingebracht en misbruik van kwetsbaarheden in veelgebruikte systemen.
Verschillende kritieke infrastructuurfaciliteiten in Brazilië – zoals elektriciteits-, olie- en gas-, telecommunicatie-, water- en transportnetwerken – zijn regelmatig doelwit geworden van cyberoorlogvoering, omdat ze bij een aanval grootschalige schade kunnen aanrichten. In februari 2021 werden twee van de grootste bedrijven in de Braziliaanse elektriciteitssector getroffen door ransomware-aanvallen, waardoor ze gedwongen werden een deel van hun activiteiten tijdelijk stil te leggen.
Ook de financiële sector ontkomt er niet aan. Noord-Koreaanse groepen hebben grote interesse getoond in Braziliaanse cryptovaluta, financiële instellingen en zelfs de defensiesector. Deze criminelen proberen digitale activa te stelen om Noord-Koreaanse overheidsprogramma's te financieren en zo sancties te omzeilen – een vorm van economisch gemotiveerde cyberoorlogvoering. Bovendien zien internationale cybercriminelen (vaak verbonden aan Oost-Europese netwerken) Braziliaanse banken en hun miljoenen klanten als lucratieve doelwitten. Bankmalwarecampagnes, phishingnetwerken en diefstal van kaartgegevens treffen Brazilië op industriële schaal. Het is dan ook niet verrassend dat een recent rapport aangaf dat Brazilië het op één na meest aangevallen land ter wereld is qua cybercriminaliteit, met meer dan 700 miljoen aanvallen in 12 maanden (gemiddeld 1379 aanvallen per minuut) – waarvan vele gericht waren op financiële fraude.
Overheid en publieke instellingen
Braziliaanse overheidsinstellingen – waaronder federale agentschappen, de strijdkrachten, de rechterlijke macht en deelstaatregeringen – zijn prioritaire doelwitten geworden in cyberoorlogvoering en trekken spionage- en sabotageaanvallen aan vanuit verschillende landen. Groeperingen die banden hebben met China, Rusland en Noord-Korea hebben de afgelopen jaren operaties tegen Brazilië uitgevoerd.
De motivatie varieert van interesse in diplomatieke en commerciële geheimen tot het behalen van een strategisch voordeel in internationale onderhandelingen. Uit een rapport van Google uit 2023 bleek dat sinds 2020 meer dan een dozijn buitenlandse cyberespionagegroepen gebruikers in Brazilië hebben aangevallen – 85% van de aan overheden toegeschreven phishingactiviteiten was afkomstig van groepen in China, Noord-Korea en Rusland.
Deze intensieve activiteit weerspiegelt de positie van Brazilië als regionaal leider en invloedrijke speler op het wereldtoneel. Hierdoor is het land een aantrekkelijk doelwit voor tegenstanders die op zoek zijn naar vertrouwelijke informatie.
Hoe heeft Brazilië de risico's van cyberoorlogvoering beperkt?
Geconfronteerd met de escalatie van wereldwijde cyberdreigingen heeft Brazilië verschillende maatregelen genomen – en moet het deze blijven verbeteren – om risico's te beperken en de cyberbeveiliging te versterken . De lessen die uit incidenten zijn getrokken en de aanbevelingen van experts komen samen op een aantal belangrijke punten, zoals het versterken van de cyberdefensiestructuren van de overheid. In 2021 keurde Brazilië de Nationale Cybersecuritystrategie (E-Ciber) goed, die de noodzaak benadrukt om de nationale beschermingscapaciteiten te versterken, de internationale samenwerking te verbeteren en de ontwikkeling van nationale technologieën te stimuleren.
Maar er moet nog veel gebeuren. Het land moet extra verdedigingslagen implementeren in de energie-, telecommunicatie-, financiële, transport-, sanitaire en andere essentiële dienstensectoren. Dit omvat het implementeren van internationale veiligheidsnormen (zoals ISO 27001-normen en het NIST-kader) en het eisen dat infrastructuurbeheerders voldoen aan minimale cybersecurityvereisten. Het is ook noodzakelijk om het aanvalsoppervlak van deze organisaties te verkleinen, hun veerkracht te vergroten en robuuste protocollen op te stellen voor incidentpreventie, -monitoring en -respons.
Met name de beveiliging van het Braziliaanse internetnetwerk moet worden verbeterd. Daarbij moeten datacenters, grote servers, verkeersknooppunten en andere activa die verschillende kritieke sectoren ondersteunen, worden beschermd.
In de private sector is er sprake van meer volwassenheid, afhankelijk van het segment. De financiële sector beschikt bijvoorbeeld over een van de meest geavanceerde cybersecurity-ecosystemen in Brazilië, gedreven door strenge regelgeving van de Centrale Bank, voortdurende investeringen in antifraudetechnologie en de noodzaak om transacties met een hoge waarde te beschermen tegen steeds geavanceerdere bedreigingen.
Concluderend stelt de wereldwijde cyberoorlog Brazilië voor complexe, maar beheersbare uitdagingen met adequate planning en investeringen. Het land heeft al vooruitgang geboekt – het wordt beschouwd als het meest volwassen cybersecuritybeleid van Latijns-Amerika – maar de snelheid waarmee de dreiging toeneemt, vraagt om voortdurende verbetering.
In het onzichtbare cyberspace, waar aanvallen in microseconden plaatsvinden, is voorbereiding essentieel. Het versterken van Brazilië's cyberweerbaarheid zal niet alleen de risico's van cyberoorlogvoering beperken, maar zal er ook voor zorgen dat Brazilië veilig de kansen van wereldwijde digitale transformatie kan grijpen, zonder dat zijn soevereiniteit of strategische middelen gegijzeld worden door verborgen tegenstanders. Kortom, cyberveiligheid is nationale veiligheid en moet een prioriteit zijn in tijden van vrede en conflict, vandaag en altijd.
